Przeglądając wrześniowy numer "Przeglądu" natrafiłem na felieton Krzysztofa Teodora Toeplitza w którym autor omawiał wniosek przedstawiony na sesji Rady Miejskiej w Krakowie przez radnych LPR Marcina Twaroga i Piotra Doerre. Rzecz dotyczyła imienia patrona krakowskiemu Gimnazjum nr 21. W czasie sesji wysunięto propozycję nadania gimnazjum imienia Tadeusza Boya Żeleńskiego. Wniosek ten spotkał się ze sprzeciwem radnych LPR, którzy nie tylko oprotestowali go, ale zażądali nawet usunięcia pomnika pisarza z krakowskich plant i zmiany nazwy ulicy Żeleńskiego. Według nich Tadeusz Boy Żeleński nie powinien być patronem gimnazjum, gdyż kolaborował z sowietami we Lwowie, popierał pornografię, kazirodztwo i aborcję.

Czy istotnie Żeleński był zwolennikiem pornografii, kazirodztwa, aborcji czy też jest to zwykła insynuacja?

Tadeusz Boy Żeleński to jedna z ciekawszych postaci okresu międzywojennego. Jest on znany przede wszystkim ze swojej działalności translacyjnej - przetłumaczył szereg dzieł literatury francuskiej np. utwory Moliera, Balzaca, Villona, Montaigne. Oprócz tego parał się także pisarstwem. Jego najsłynniejszą książką są "Słówka", zawierające utwory wystawiane w kabarecie Zielony Balonik. Innym znanym dziełem jest "Marysieńka Sobieska" - biografia Marii d'Arquin, żony Jana III Sobieskiego.

Tadeusz Boy Żeleński był laureatem wielu nagród, m.in. Nagrody Literackiej miasta Warszawy, palm Akademii Francuskiej czy krzyża kawalerskiego orderu Legii Honorowej. Działał w Penklubie oraz w komisji reformy języka polskiego. Oprócz aktywności literackiej i tłumaczenia dzieł z literatury francuskiej Tadeusz Boy Żeleński brał czynny udział w życiu społecznym. Wypowiadał się w sprawach kontrowersyjnych, np.o rozwodach, aborcji, karze śmierci oraz cenzurze.

Przyjrzyjmy się jego poglądom, gdyż może być to pomocne w wyjaśnieniu niechętnej postawy LPR - owców wobec niego.

Weźmy najpierw rozwody. W okresie II Rzeczypospolitej w zakresie prawa rodzinnego obowiązywały kodeksy państw zaborczych. Kodeks rosyjski z 1836 roku przewidywał legalność ślubów wyznaniowych. Rozwód mógł być przeprowadzony tylko przez przedstawicieli danego kościoła. W zaborze pruskim obowiązywał niemiecki kodeks cywilny, uwzględniający możliwość ślubów cywilnych oraz rozwodów. Kodeks austriacki zakładał możliwość ślubów wyznaniowych ale tylko w wypadku wyznań uznanych przez państwo. Jeżeli obywatel był wyznawcą innej religii pozostawał mu tylko ślub cywilny. W cyklu felietonów zebranych w tomie "Dziewice Konsystorskie" pisarz opowiedział się za wprowadzeniem małżeństw cywilnych. Przytoczył argumenty wskazujące na stronniczość sądów konsystorskich, sprzyjających bogatym, wyznania rzymskokatolickiego zwłaszcza mężczyznom, cyt. "Katolik, ożenił się z protestantką. Zgodnie z naszą obowiązującą ustawą, ślub odbył się w kościele obrządku narzeczonej, zatem w świątyni ewangelickiej. Po pewnym czasie mężowi sprzykrzył się ten związek; cóż tedy robi? Udaje się po prostu do konsystorza katolickiego, który skwapliwie ślub ten unieważnił (bez zgody i bodaj bez wiadomości drugiej strony). Pierwszą żonę po unieważnieniu małżeństwa, mąż zostawił bez żadnego zaopatrzenia, pozbawił ją nawet mieszkania".

Wskutek rozbieżności w prawie rodzinnym ludzie, chcący przeprowadzić rozwód byli zmuszeni zmienić wiarę. Tadeusz Boy Żeleński zdawał sobie sprawę, że prowadzi to do obniżenia poziomu moralnego i daje zły przykład cyt. "Jedna z takich rozwodniczek aktorka, musiała przejść na protestantyzm dla uzyskania rozwodu. Przed tak ważnym aktem poszła oczywiście do kościoła i spłakała się. Później musiała chodzić na nauki pastora; wreszcie przyszedł dzień zmiany wyznania. Pastor mówił tak pięknie, tak podniośle, że wrażliwa artystka znowu się spłakała. Jeszcze z wilgotnymi oczyma spotyka znajomego na ulicy; opowiada mu swoją przygodę. "No i cóż teraz już pani nie będzie chodziła do dawnego kościoła, tylko do ich kościoła?" "Ależ nie, odpowiada, przeproszę Matkę Boską i będę chodziła po dawnemu".

Kościół katolicki dopuszczał możliwość unieważnienia małżeństwa, jednak metody jakie proponowali adwokaci konsystorscy - operacja sztucznego przywrócenia dziewictwa (owe dziewice konsystorskie), uznanie się za homoseksualistę - przez wielu ludzi uważane były za uwłaczające ich godności. Zmiana wiary była więc także wyrazem ich protestu. Narażało ich to często na rozmaite komplikacje ze strony kleru cyt. "Kobieta (...) oburzona zmienia religię i przeprowadza rozwód. Z czasem powtórnie wychodzi za mąż (...) na skargę moją, skierowaną do konsystorza katolickiego, odpowiedziano osobie z mojej rodziny, że unieważniono małżeństwo na podstawie bulli papieskiej Ne Temere upoważniającej do rozwiązywania związków mieszanych, których ślub nie został powtórzony w Kościele katolickim. A nie zawiadomiono mnie za karę, żem religię zmieniła".

Żeleński ubolewał też nad faktem, że kościół nie dawał jednoznacznych wzorców moralnych: z jednej strony prosty człowiek musiał tkwić w związku, który faktycznie się już wypalił, z drugiej - władze kościelne tolerowały osoby o wątpliwej reputacji w swoich szeregach, ba - powierzały im rozmaite funkcje kościelne i publiczne np. prefektów- nauczycieli religii w szkołach, cyt. "... przytoczę fakt ze świeżego procesu wileńskiego. Jak wiadomo, chodziło o to, że superintendent ks. Jastrzębski, zgodnie z zasadami swojej religii, dał ślub byłemu księdzu katolickiemu Ch. To był wielki zdobywca serc: kiedy wziął ślub, przyznał się żonie, że ma mnogie dzieci, od których musi płacić alimenta; liczył na żonę, że mu ze swej pensyjki w tym dopomoże. To się nie spodobało pani Ch. i małżeństwo rychło się rozbiło. Wówczas Ch. zwrócił się do władzy duchownej z prośbą, aby go przyjęła z powrotem na swoje łono; poczynił zeznania obciążające jego dobroczyńcę, ks. Jastrzębskiego, i poprosił, aby po naznaczeniu kościelnej pokuty dano mu jaką posadę. I wiecie jaką posadę obmyśliła mu władza duchowna? Posadę... katechety w szkole żeńskiej w Trokach".

Kolejnym problemem, który poruszył Tadeusz Żeleński była aborcja. Pisał o niej w felietonach z cyklu "Piekło kobiet". Wbrew temu co panowie z LPR mówią nie był jej zwolennikiem, bo czy może być zwolennikiem aborcji autor artykułów dotyczących chorób niemowląt w "Przeglądzie Lekarskim", człowiek, który doprowadził do utworzenia w Krakowie instytucji rozpowszechniającej sztuczny pokarm dla nich i współorganizator poradni świadomego macierzyństwa, gdzie kobiety, które zaszły w ciążę mogły zasięgnąć rady. Moim zdaniem nie. Nie podważa tego też fakt, że był przeciwny karalności aborcji, gdyż nie przyniesie to likwidacji problemu. Pytał się jak można karać kobietę, która popełniła ten czyn w sytuacji, gdy nie ma ona możliwości zapewnienia stałych środków na utrzymanie siebie i dziecka. Czyż w przypadku braku możliwości znalezienia pracy nie jest bezmyślnością "uczynić biedną dziewczynę matką, pozbawić ją pracy dlatego, się spodziewa macierzyństwa, kopnąć ją z pogardą, zrzucić na nią cały ciężar błędu i jego skutków i zagrozić jej latami więzienia, jeżeli oszalała rozpaczą, chce się od tego zbyt ciężkiego na jej siły brzemienia uwolnić - oto filozofia praw, które, aż nadto znać, były przez mężczyzn pisane".
Nie podobała mu się podłość niektórych lekarzy i brak zrozumienia dla kobiet, wygłaszanie niestosownych, cynicznych uwag, cyt. "Pani chora na płuca?(...)Tu są orzeczenia, panie doktorze(...) Nie chce pani mieć dziecka? (Uśmieszek pana lekarza.) Kiedy pani miała ostatnie dziecko? Pięć lat temu. No więc najwyższy czas mieć następne (...) Zmrużenie oka i uśmiechy wszystkich panów doktorów (...) Nie mogę mieć, panie doktorze z wielu powodów (...) Dla pana doktora jest jednak ten najważniejszy, że przez dwa tygodnie odpluwałam krwią. Tak? A cóż to szkodzi? Cała komisja się śmieje i patrzy na mnie czterech doktorów. Zaczeka pani na orzeczenie. Czekam dostaję kartkę: Nie ma wskazań do przerwania ciąży".

Co należy zrobić, żeby zlikwidować problem aborcji? Według Żeleńskiego konieczne jest: cyt. "Zdjęcie hańby z nieślubnego dziecka; otoczenie szacunkiem matki, która, porzucona przez mężczyznę uchylającego się od swych obowiązków, sama odważnie się ich podejmuje; ochrona kobiet na czas ciąży i połogów, żłobki, domy matki i dziecka, poprawienie stosunków mieszkaniowych, może ustosunkowanie płac wedle ilości dzieci lub wprowadzenie ubezpieczeń na wypadek narodzin dziecka, odpowiednie reformy systemu podatkowego, uregulowanie alimentacji".

Oprócz tego należałoby, otwierać poradnie świadomego macierzyństwa, upowszechniać środki zapobiegające niepożądanym ciążom, jest to konieczne gdyż: cyt. "Płodność, którą lubimy się chełpić, jest blichtrem i klęską; jest w znacznej mierze złudna, ponieważ konsekwencją jest jej równoczesne zwiększenie śmiertelności dzieci. Otóż dziewięciomiesięczna ciąża, karmienie i hodowanie dziecka skazanego na śmierć jest olbrzymim ubytkiem kapitału, nieszczęściem rodziny ruiną sił matki. Nie mniej odbija się to na stronie moralnej. Ojciec zapracowany dla zbyt licznej rodziny, matka zajęta wciąż nowym rodzeniem - nie mogą się oddać wychowaniu dzieci, które chowają się same jak mogą, często w rynsztoku. Zapobieganie ciąży jest najskuteczniejszym środkiem przeciw pladze poronień, których liczba dochodzi wielokroć tysięcy. Regulacja urodzeń jest najskuteczniejszym środkiem zmniejszenia statystyki dzieciobójstwa, samobójstw, nieślubnych dzieci, małoletnich zbrodniarzy i wreszcie nędzy".

Tadeusz Boy Żeleński był człowiekiem wierzącym, ale uważał, że problemu aborcji nie da się zlikwidować drogą więzienia lub wyroków śmierci, dążył więc do jego marginalizowania innymi metodami. Wierzył, że świadome powagi macierzyństwa kobiety nie będą lekkomyślnie zachodzić w ciążę. Wiedział jednak, że zachodzące wielokrotnie w ciążę matki wyniszczone licznymi porodami, biedne i pozbawione właściwej opieki medycznej traciły zdrowie. Zarówno one jak i ojcowie rodzin nie byli w stanie poświęcić należytej uwagi swojemu potomstwu. W rezultacie nie mając właściwych wzorców wychowawczych takie dzieci często popadały w konflikt z prawem. Według Żeleńskiego jedynie rozpowszechnienie wiedzy o antykoncepcji, poprawa poziomu życia i organizacja poradni świadomego macierzyństwa pozwoli zmarginalizować lub zlikwidować problem aborcji.

Dla wielu ludzi w Polsce Tadeusz Boy Żeleński jest osobą kontrowersyjną, gdyż popadał w konflikt z kościołem. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że ze względu na swoje poglądy był on przedmiotem niewybrednych napaści ze strony duchowieństwa i środowisk prawicowo, klerykalnych. Skutecznie wykorzystywał jednak swój talent pisarski do obrony przed tymi atakami.

Tadeusz Żeleński, podobnie jak wielu przedstawicieli inteligencji, był zaniepokojony zakusami kościoła oraz środowisk endeckich, które starały się ograniczać wolności obywatelskie i narzucić jedyny światopogląd lub przywracać przestarzałe uprawnienia kościelne, np. na Śląsku w XVIw. na mocy rozporządzeń cesarzy z dynastii Habsburgów nauczyciele mieli obowiązek służyć jako organiści przy kościołach. Próba ponownego narzucenia tego obowiązku prowadziła do protestów środowiska nauczycielskiego.

W kilku felietonach zebranych w książce pod tytułem "Nasi Okupanci" pisarz poruszył temat prób narzucania przez kler cenzury. Przykładem może być wielkopomne dzieło jezuity ks. Pirożyńskiego p.t. "Co czytać", któremu zostały poświęcone felietony "Ku czemu Polska idzie" oraz "Moralnie obojętne". Tadeusz Boy Żeleński przytaczając odpowiednie cytaty wykazał nieznajomość treści książek omawianych przez ks. Pirożyńskiego, który jednak bez wahania potępia je. Pisze np. "Małkowska Zofia "Romans Teresy Hennert" bezwartościowa powieść, przetykana niestosownymi obrazami." Lub "Berent Wacław. Mimo wielu sympatycznych stron w twórczości Berenta należy go uznać za pisarza niezdrowego, już to wskutek często trafiających scen nieodpowiednich, już to wskutek niechęci do nauk Kościoła, czemu dał niezbity dowód tłumaczenia na język polski kilka tomów dzieł Nietzschego...". Równocześnie Boy wyraził swój "szczery podziw i uznanie" wobec znakomitej znajomości literatury pornograficznej i niskiego lotu wykazanej przez "szanownego" ojca Pirożyńskiego, przyrównując go do dziennikarza, który informując o zamknięciu przez policję przybytku uciech cielesnych podaje równocześnie jego dokładny adres.

Panowie LPRowcy zarzucają Żeleńskiemu propagowanie pornografii, chcą usunięcia jego nazwisk z ulic oraz zniszczenia pomnika. Ciekawa propozycja, dlaczegóż by jednak poprzestać na tym. Wyrzućmy z historii literatury i listy lektur szkolnych np. Aleksandra Fredrę za choćby XIII księgę "Pana Tadeusza". Przytaczam tu jako dowód rzeczowy fragment - jest on chyba najłagodniejszy "...Tak myśląc jął Tadeusz pieścić swą Zosieńkę. Najpierw ją z galanterią pocałował w rękę. Na łożu ją posadził i macając ręką dwa cycuszki jak pączuszki wyczuł pod sukienką, Rękę niżej posunął i pod sukienkę wsadził". Należałoby więc pozbawić Fredrę nie tylko ulic, ale także zapomnieć o "Zemście", "Damach i Huzarach", "Panu Jowialskim". Cóż powiecie panowie Doerre i Twarogowie - winny? Oczywiście. Kogóż to jeszcze można wziąć pod uwagę od choćby niejakiego Krzysztofa Kamila Baczyńskiego za "Białą Damę" , cyt. "Oto stojąc przed lustrem ciszy Barbara z rękami u włosów nalewa w szklane ciało srebrne kropelki głosu". Jakże to panowie LPRowcy moglibyście nie zauważyć takiego bezeceństwa. Cóż mogłyby pomyśleć te niewiniątka uczące się dopiero w szkole. Có to za zniewaga dla walczącego narodu, gdy inni ginęli w egzekucjach oraz w komorach gazowych Oświęcimia on ośmielił się pisywać erotyki. Tylko dlatego czci się go jako bohatera ,gdyż zdarzyło mu się wychylić głowę przez okno na Blanka i dostać kulkę z karabinu niemieckiego snajpera. Kolejnym kandydatem, którego powinno się umieścić na liście jest Jan Kochanowski. Czyż fraszka pt. "O dziewce" nie zawiera treści erotycznych. No cóż panowie LPRowcy bardziej stańczykowscy od Stańczyków i bardziej papiescy od Papieża na pewno znajdziecie jeszcze wielu odpowiednich kandydatów.

Mówicie, że Tadeusz Boy Żeleński splamił się zdradą narodową publikując artykuły w lwowskich gazetach i ucząc na uniwersytecie w mieście okupowanym przez Rosjan. Pamiętajmy jednak, że ucząc na Uniwersytecie Jana Kazimierza i pisząc artykuły do czasopism wypełniał on etos inteligenta i należy go za to szanować. Nie ma żadnych dowodów na to, że Żeleński był zwolennikiem okupacji radzieckiej, a jego praca wzmacniała polskość Lwowa.

Czym więc naraził się Tadeusz Boy Żeleński LPR? Głównie tym, że w swych utworach ukazywał wszelkiego rodzaju obłudę, przeciwstawiał się dulszczyźnie. Czyż to nie on w utworze Historia Prawicy Narodowej ukazał jej prawdziwe oblicze, cyt. "Z czasem osłabł już zapał szlachcica. Coraz rzadszy bywał szabli błysk; Narodowa wciąż biła prawica ale tylko biła chłopa w pysk"
Warto przeczytać jego utwory, gdyż są nie tylko wartościowe ze względu na styl pisarski ale i treść. Nie ma co wstydzić się za Tadeusza Boya Żeleńskiego, gdyż to właśnie jego praca w sferze tłumaczeń literatury francuskiej i twórczość rozsławiły nasz kraj. Należy ubolewać jedynie nad zacietrzewieniem fanatyzmem oraz brakiem znajomości tematu przez panów LPR - owców, którym w gruncie rzeczy pozostaje jedynie rzucanie bezpodstawnych oszczerstw. Gdyby tak przejrzeć całą działalność polityczną prawicy narodowej to można znaleźć wiele tego typu przykładów.

Podobne incydenty budzą zaniepokojenie w kraju oraz ośmieszają nas w świecie.

Bibliografia
1. Henryk Markowski " Boy Żeleński"
2. Tadeusz Boy Żeleński "Słówka"
3. Tadeusz Boy Żeleński "Dziewice Konsystorskie"
4. Tadeusz Boy Żeleński "Piekło kobiet"
5. "XIII księga Pana Tadeusza" www.kapelusz.pl/~kumple/
6. Krzysztof Kamil Baczyński "Wiersze i Poematy"